Lajkovac
facebook_page_plugin

 

Lajkovački vodotoranj, nekada veoma značajan za funkcionisanje železnice, Lajkovčani su ga prozvali buzometar a da nikome nije jasno zašto? Kao što nije jasno ni samo značenje te reči, Ali, kako bilo, vodotoranj ili po Lajkovački buzometar je dominatna građevina na železničkoj stanici, koju je još 1916 godine za vreme okupacije, sagradila Austrougarska vojska, koja ga je pri povlečenju 1918 godine
i srušila.

Vodotoranj je obnovljen tek 1926, u početku se koristila voda iz Kolubare sve do 1959 kada su počeli da se koriste bunari, zanimljivo je napomenuti, kada se metalnim stepeništem popenjete do kupole
primetiće te, da se tu nalazi jedna primitivna skala od drveta, sa kojom se regulisao nivo vode.

Vodotoranj je devedestih prestao sa radom, ostao je kao svojevrsni simbol Lajkovca i železnice, podsećajući na njene pionirske dane.

 

Proleće! davne 1978 godine, u glavnom gradu Poljske Varšavi, odigrala se prijateljska fudbalska utakmica, između domaćeg prvoligaša Fk Polonia i Jugoslovenskog Fk Železničar iz Lajkovca koji je te godine igrao u pp zoni,

skoro da je prošlo 40 godina od odigravanja te prve međunarodne, a do raspada jugoslavije i jedine fudbalske utakmice koju je Želja odigrao, podsetićemo se još i da je rezultat bio 0:0, a ostale  detalje sa te po mnogo čemu zanimljive turneje,u nekom od narednih tekstova posvećenih istorijatu Fk Železničar.

 

Malo je poznato da su davne 1958 godine u Ćelijama, opština Lajkovac, snimane scene za film „Čuvaj se, La Tur“ (La Tour, Prends garde) na žalost film nije napravio neki veći uspeh, pa je vrlo brzo i pao u zaborav, inače film je rađen u Francusko, Italijanskoj i Jugoslovenskoj koprodukciji, a glumačku ekipu je predvodio tada popularni francuski glumac, Jean Marais zajedno sa Cathia Caro, od ostalih glumaca zapažene uloge su imali i Elenora Rossi Drago, Nadja Tiller, kao i Jugoslovenski glumci, Irena Kiš, Vladimir Medar i Dragan Mihajlović, dok se kao režiser potpisao Francuz Georges Lampin.

Scene koje su snimane u Ćelijama, snimane su u širem delu reke Kolubare, dok su za statiste uzimali lokalne meštane, koji su se masovno prijavljivali, što zbog želje da učestvuju u takvom projektu,   ali i zarade koja u to vreme nije bila zanemarljiva.

I na kraju sa žaljenjem moramo primetiti da je propuštena prilika da se taj događaj što bolje promoviše, i iskoristi još tada za razvoj turizma u ovom kraju, nije poznato da li uopšte postoji neki pisani trag sa tog događaja, kao i fotografije koje bi bile svojevrsni podsetnik na nešto, što se na žalost u prošlosti retko kad dešavalo u našoj opštini.

"LAJKOVAC BEZ "ŽELEZNIČARA" BI BIO KAO BEZ ŽIVOTA, A "ŽELEZNIČAR BI BEZ LAJKOVČANA OSTAO BEZ SNAGE SVOJE."

Ovim stihovima, čiji je autor poznati Lajkovački umetnik, podsetićemo se da ove godine, Železničar iz Lajkovca proslavlja 90 godina postojanja,
malo je klubova u našoj zemlji koji se mogu pohvaliti ovako dugom sportskom tradicijom, mada ova godina i nije bila uspešna za Želju, koji se samo zahvaljujući srećnim okolnostima spasao ispadanja u niži rang, pa je možda trenutak da se prisetimo sezone 1997/98 godine i uspešnog Željinog pohoda u drugu saveznu ligu.

Tih godina je, popularna dizelka punom parom protutnjala ka višem rangu, ostavivši drugoplasiranu Slogu(LŠ) 13 bodova zaostatka, napravivši tako najveći uspeh u svom postojanju, vinuvši Lajkovac u sam vrh fudbalskih dešavanja, pa je tako na krilima velikog uspeha, izuzetne pozitivne energije i fudbalskog zanosa, svojstvenog istinskim zaljubljenicima u ovu fudbalsku igru, koja je vladala tih godina u ovoj maloj varošici, krenulo sa izgradnjom novog stadiona o kojem su Željine generacije sanjale, jer postojeći uslovi su bili izuzetno loši i nikako nisu bili adekvatni renomeu i tradiciji ovog kluba

Lajkovac ulaskom u drugu ligu dobija uz svoju bogatu istoriju i tradiciju, kariku koja mu je nedostajala, a to je prilika da se takmiči u tako visokom rangu,
pa su u Lajkovac dolazali poznati klubovi, koji su imali zavidno privoligaško iskustvo, koje im nije pomoglo da iz Lajkovca ponesu bodove, jer pored domaćih asova

Želja je imao pravu fudbalsku "legija stranaca" prekaljenu dugogodišnjim igranjem u višim rangovima pa čak i sa reprezentativnim iskustvom, gazivši sve pred sobom delovali kao prava kaznena ekspedicija sa kojom je retko ko želeo da igra i pripremne utakmice.

Ali period igranja u drugoj ligi kao i sam početak stvaranja kluba, ostavimo za neke naredne tekstove, sada će mo se podsetiti 1997/98 godine, igrača i strušnog štaba koji su ostvarili plasman u drugu saveznu ligu, napravivši ne samo najveći uspeh kluba u svojoj istoriji, već su učinili da Lajkovac ponovo postane važan centar, ovog puta ne železnički već fudbalski.

Imena igrača kao i ljudi iz stručnog štaba, od kojih na žalost neki od njih više nisu sa nama, a čiji je doprinos uspehu Želje bio ogroman, nalazi se na slici koja je deo reklamnog materijala koji je te godine objavljen.

sliku u punoj rezoluciji, možete pronaći na našoj stranici ovde

Čudne su ljudske sudbine, posebno kada ih život isprepliće onako kako samo on zna i ume, ova priča počinje posle drugog svetskog rata  kada mladi par Radulović dolazi da živi u jedno malo ali nadaleko poznato železničko mesto, Lajkovac.

Njihova imena su Bosiljka i Stojadin. Stojadin je bio vojno lice i zbog potrebe vojne službe prebačen u lajkovac, dok je Bosiljka ili kako su je kasnije prozvali Boška, bila prosvetni radnik pa je počela da radi kao učiteljica u lajkovačkoj osnovnoj školi, a kasnije postala i prvi osnivač školske čitaonice, tako što je njen muž Stojadin iz Beograda doneo knigu pod nazivom "Seoska učiteljica" i poklonio je školi.

Boška i Stojadin su vrlo brzo osvojili srca Lajkovčana, i bili su izuzetno voljeni i poštovani, ali kako to obično biva već 1954 godine Stojadin opet zbog službe morao je da se sa porodicom preseli u Beograd,  i tako se  se zauvek presele iz Lajkovca,.

Kada su napuštali Lajkovac, na železničkoj stanici se odigrao nesvakidašnji događaj, cela osnovna škola je došla da ih isprati, ali umesto toga đaci su posedali na prugu, pokazavši tako da ne žele da ih učiteljica Boška ostavi, Stojadin je morao da zamoli otpravnika voza da ne zove policiju i da im da desetak minuta da se oproste i raziđu, po pričanju Željka Radulovića Nešinog rođenog brata za porodicu Radulović to je bio izuzetno emotivan trenutak i "najlepši ispraćaj njihove dobrote iz Lajkovca“

Tri godine po odlasku porodice Radulović iz Lajkovca tačnije 13.Septembra 1959 godine rodiće se Nenad Radulović - Neša, frontmen grupe "Poslednja igra leptira" koji će kao dete  provesti u Lajkovcu samo jedno popodne, kao u stihovima pesme "jedan dan života" biti sudbinski predodređeno da baš u Lajkovcu, ovaj umetnik koji nas je prerano napustio, dobije večno obeležje, bronzanu memorijalnu ploču na kojoj su ispisani stihovi

"U mojoj gitari živi jedan leptir i mnogo je stvari koje nas vežu, kad dođu kiše i zima tuge, i meni i njemu krila se stežu"

U Lajkovačkoj opštini se nalazi selo Slovac,  koje je nekada davno pripadalo Lozničkoj upravi i bilo je poznato kao velika šumska oblast, koja se preko Veselinovaca, Loznice i Klanice prostirala sve do Babine luke, danas je ostao mali deo pod šumom tek da podseti na taj period, kao i čuvena legenda o majci Makreni.

 Priča o Makreni Spasojević nas vraća u 1915 godinu i povlačenju Srpske vojske preko Albanije, među vojnicima koji su se povlačili bio je i Marinko Spasojević iz sela Slovac, inače sin jedinac naše junjakinje Makrene, koja je ostavši i čekajući, isplela vunene čarape i košulju svom mezimcu.

Ali kako su dani prolazili a vesti o Marinku nisu stizale, Makrena odluči da ga potraži i tako tražeći sina, srela i samog Kralja Petra I Karađorđevića, koji ganut majčinskom brigom i požrtvovanošću dade obećanje da će pronaći Marinka i dati mu čarape koje mu je majka isplela.

Ali obećanje Kralj nije mogao da ispuni jer je Marinko Spasojević život izgubio u snežnim vrletima Albanije.

Po završetku rata Kralj je doznavši da je Makrena skončala žaleći za sinom, poslao novac po Iliji Đukanoviću državnom sekretaru, da se Makreni i njenom sinu podigne spomenik na kojem će pisati: „Ovaj spomenik podiže Petar Karađorđević, Makreni Spasojević koja leži ovde, i njenom sinu Marinku, koji se večnim snom smiri u gudurama Albanije“,  mada Kralj nije znao  da je ranjeni neprijateljski vojnik slušajući kuknjavu srpskih majki a posebno Makrenu, kao zadnju želju poželeo da kada umre da ga ona oplakuje i da je kasnije Makrena kukajući za tim umrlim astrougarskim vojnikom zamišljala svog sina i tako presvisla od tuge.

 Legenda dalje kaže da je Kralj Petar na samrti poželeo da mu obuju iste one čarape koje je isplela Makrena za sina, i tako ugreje noge, a naš poznati pisac Milovan Vitezović osluškujući priče iz istorije svog naroda kao i njegovu potrebu za ovakvim spojem činjenica i fikcije, napisa knjigu pod nazivom Čarape Kralja Petra, želeći da u liku Makrene  ovekoveči neizmernu bol i tugu svih Srpskih majki u ratnom vihoru, koji se tih godina nadvio nad Srbijom, a Kralja Petra odslika kao narodskog i brižnog vladara koji  saoseća sa sudbinom svog naroda ali i svakog pojedinca.

 Knjiga je promovisana u Lajkovcu za Ognjenu Mariju 1995 godine, a povoda da se baš u ovoj varošici održi promocija, je bilo na pretek, spomenimo da je izdavanju knjige pomogla tadašnja zemljoradička zadruga Lajkovac, koja je te godine proslavljala 50 godina svog postojanja, kao i da se u blizini Lajkovca odigrala čuvena Kolubarska bitka.

 Sada u Slovcu postoji obnovljen spomenik Makreni Spasojević i njenom sinu Marinku, koje je doniralo „Društvo Srpskih domaćina“ učiniviš da ova potresna priča dobije i svoje obeležje.

Mostovi, simbol ljudske težnje da savlada prirodne prepreke, a još davno je rečeneo da su mostovi ruke koje spajaju ljude, kako kod veoma su značajni u ljudskoj istoriji noseći kroz decenije a neki i vekove ljudske sudbine i važne događaje, puno je takvih mostova u Srbiji, jedan od njih je Čačanski most na Kolubari, mada kod Lajkovčana preovlađuje naziv Gvozdeni most.
Istorija ovog mosta je dosta zanimljiva, nastao je još za vreme prvog svetskog rata i to za potrebe austrougarske okupacione vojske, čija je zamisao bila da spoji Lajkovački železnički čvor sa Čačanskom prugom, pa su tako u zimu 1916 godine i završili izgradnju mosta što svedoči i betonska tabla ispisana na nemačkom koja je sačuvana do danas, mada još treba napomenuti da su radnici na izgradnji  mosta bili vojni zarobljenici iz Rusije.

Ali kako to u ratu često biva, sudbina mostova je veoma tužna, pa je tako i Čačanskii most Austrougarska vojska 1918 godine pri povlačenju srušila, ali je ubrzo već 1919 godine obnovljen pa je tako nastavljen da se odvija železnički saobraćaj prema Čačku, sve do kraja 1969 godine, tačnije 31 decembra kada je i poslednji voz prešao ovaj most.
Danas je ovaj most i dalje u funkciji, i dalje spaja obale i ljude, jedno vreme je sa svojim lepim plažama bio nezaobilazno mesto kupača a obljižni bunker pretvoren u restoran u kome se igrale domine služilo hladno piće i  spremao riblji paprikaš, tu na obali Kolubare održavali su se turniri u malom fudbalu kao i druga okupljanja, uz poznate ali i veoma rizične skokove sa mosta.

Sve u svemu, kako god ga zvali, Čačanski ili Gvozdeni, on je most, most koji spaja, ne samo obale i ljude, već i vreme, tako što opstajući kroz vekove, prenosi na buduće generacije sećanje na neka davna vremena i u njima događaje koji su obeležila istoriju, ne samo Lajkovca već i celog jednog naroda,

Početkom 1930 godine nad celim svetom se nadvila teška ekonomsko-politička kriza, koja nije mimoišla ni tadašnju Kraljevinu Jugoslaviju,
ali je zato mimoišla jednu malu varošicu, koja je tada bila značajno železničko sedište Drinske banovine.
 
Lajkovac je suprotno svim realnim ekonomskim tokovima u okruženju, imao vidljiv  napredak i prosperitet, pa tako kada je Lazar Šešlija tih godina iz Sarajeva došao u Lajkovac, svrativši u jednu od Lajkovačkih kafana, i naručivši bogat ručak bio poprilično iznenađen, da ga to zadovoljsvo nije puno koštalo, a još veće ga je iznenađenje sačekalo na ulici, gde je upitavši seljaka za cenu praseta, koje je ovaj nosio na ramenu i koje je mu je seljak prvo ponudio za 12 dinara, kasnije spustivši cenu na 10 dinara, Lazar je znao da je u Sarajevu tada cena istog takvog praseta bila 30 dinara, pa je to bio više nego dovoljan razlog da ostane u Lajkovcu i otpočne sa poslovima.
 
Lazar je pričao dosta kasnije mlađim generacijama, "kako je ova varošica dočekivala pridošlice obiljem ponuda i jevtinoćom",
i tako bila svojevrsni ekonomski "eldorado"  Kraljevine Jugoslavije.

Posebno mesto je rezervisano za železničku restoraciju, koja je jedna od zanimljivosti  Lajkovaca i svojevrsno kultno mesto,
u kojem su se okupljali ne samo železničari već veliki broj Lajkovčana, kao i ljudi sa strane, većina njih na proputovanju kroz Lajkovac,
među gostima su bili i veoma poznate i znamenite ličnosti, pa tako i jedne večeri u železničku restoraciju uđe
čuveni Mika Petrović - Alas, brzo se tu Mika snašao za  društvo pa je uz svoju čuvenu violinu i lokalne svirače
pravio štimung sve do ranih jutarnjih sati, kada je konačno rekao "kasno je"  pozdravio društvo i prvim jutarnjim vozom produžio za Valjevo.

Lajkovac u periodu svog najvećeg razvoja, nije u svemu pratio trendove većih gradova,
mada smo u našim tekstovima navodili primere gde je čak bio i ispred, tome u prilog govori  podatak
da je tek 1938 godine dobio električno osvetljenje, poređenja radi u Beogradu je električno osvetljenje
uvedeno još 1893 godine, pa je bio prvi grad u Kraljevini Srbiji sa električnom rasvetom, i pomenućemo
da je priključak za Lajkovac bio u Vreocima na tadašnju tek izgrađenu centralu.

Dosta značajnih događaja u Lajkovcu se vezuje za Jul mesec, pa tako i prolazak prvog motornog voza sa
neobičnim nazivom "Spaho" to se tačno desilo 20.Jula 1938 godine, inače naziv je dobio po tadašnjem
ministru saobraćaja Dr.Mehmedu Spahi, čiji je doprinos železnici bio veliki, poznato je da za vreme njegovog
mandata uvedena dizel vuča, kao što je poznato da  je u svom putu za Beograd, znao često da se zaustavi u Lajkovcu
i iz belog motornog voza uđe u železničku restoraciju, i kako je tada zabeleženo "od užurbanih konobara naručuje svoju
omiljenu ”pileću čorbicu”. Tu sedi i odmara se za kakav važan Beogradski sastanak".
I za kraj treba još reći, da je voz saobraćao na relaciji Beograd- Lajkovac-Užice - Sarajevo- Dubrovnik, kao i to da je ukinut posle petnaest godina.
Vratićemo se u daleku prošlost, tačnije u 1937 godinu kada je tadašnjom Jugoslovenskom
prugom na relaciji Beograd - Zagreb protutnjao voz, brzinom od 146 km/h, ovo nije scena iz nekog filma,
već detalj sa probne vožnje lokomotive, koja je izrađena u Berlinu, naši je inžinjeri modifikovali a u Beogradskoj
ložionici  joj dali prepoznatljiv aerodinamički oblik pa je u to vreme svrstana u red evropskih super ekspresnih
parnih lokomotiva, zbog postizanja za to vreme neverovatne brzine, prozvana "Leteći Beograđanin".
Na žalost nikada nije puštena u upotrebu, tako da nije prošla ni Lajkovačkom prugom,
ali je ipak više nego vredna pomena

 

Posle ukidanja pruge uskog koloseka Beograd - Lajkovac 05.05.1968 godine, na toj
relaciji je saobraćao autobus, ali samo dva meseca,  jer je već 7.Jula iste godine puštena
u saobraćaj pruga normalnog koloseka, a posao demontiranja stare pruge (uskog
koloseka) na istoj relaciji, urađen je za neverovatinih 50 dana.
U neka druga vremena kada su u bivšoj Jugoslaviji, tadašnje vlasti 7 jul obeležavale kao dan ustanka,Lajkovac je imao sasvim drugi razlog za slavlje,
na tek izgrađenoj  deonici barske pruge širokog koloseka, 7 Jula 1968 godine u 9:50h stigla prva kompozicija motornog voza, koja je tačno u 8:19h krenula sa Beogradske stanice
najavljen kao "svečani voz polazi za Lajkovac" i to bez konduktera, jer je prvih 600 putnika imalo besplatne karte.
 
Nekoliko hiljada Lajkovčana već u jutarnjim satima počelo je da se okuplja na železničkoj stanici da bi dolaskom voza, otpočeli sa do tada najvećom proslavom, tadašnji predsednik skupštine opštine Lajkovac Bratislav Vasić, predao je osoblju prvog voza zlatne časovnike.
31 Decembra 1969 godine ukinuta je pruga uskog koloseka, za železnicu istorijski trenutak, poslednjeg dana u godini iz Čačka je krenuo Ćira sa oznakom 85-018,
na stanici u G.Milanovcu kako je kasnije opisivao Boško Milojević otpravnik vozova, nekoliko hiljada ljudi koji su se okupiliplakajući je ispraćalo Ćiru,
koji se kretao ka svome poslednjem odredištu, dok će pre toga još jednom proći čuvenom Lajkovačkom prugom. 
SOŽ - No 3, oznaka je  nekada najpoznatije manevarske lokomotive U Lajkovcu, njena istorija je veoma zanimljiva, ona je još 1908 godina nabavljena za Požarevačke
okružne železnice, međutim već na početku dolazi do nelogičnosti sa oznakama, jer je trebala da ima oznaku "POŽ", ali su tu oznaku preuzele Podrinjske okružne železnice,
pa su njoj dodelili "SOŽ" gde se i do danas ne zna  tačno značenje.
 
Treba još napomenuti da je 1928 godine došlo do nekih korekcija na lokomotivi, tačnije morao je da se promeni kotao koji je dotrajao, pa je za pravljenje novog kotla angažovana
fabrika u Slavonskom Brodu, mada treba još reći da je ova lokomotiva proizvod Belgijske fabrike Haine-Sain Pier.

Zvanično je prestala njena upotreba 1968 godine, a za kraj se moramo prisetiti i najboljih mastora Slavoljuba Markovića i Jordana Žunića-Joce koji su legendarnu "manevarku" održavali u
majstorskoj radionici poznatijoj kao "Ložionica".
U Lajkovcu je je tridestih godina radilo nekoliko društava, jedno od njih je i Sokolsko društvo, kao tačan datum osnivanja pominje se 17 Avgust 1930, a za prvog  starešinu izabran je
dr.Milosav Banković.
 
Društvo je bilo posvećeno fizičkim aktivnostima, a prostor u kojem su se odvijale aktivnosti nazvan je "sokolana" a u sklopu nje, u to vreme moderna sala za vežbanje, opremljena sa
potrebnim rekvizitima, Sokolsko društvo je održavalo predstave u Lajkovcu ali i u drugim mestima tadašnje Jugoslavije.
Kada je kralj Aleksandar Karađorđević, 6 Januarskom diktaturom 1929 godine,
ukinuo ustav i raspustio skupštinu, Lajkovac je novom teritorijalnom organizacijom
pripao Drinskoj Banovini, gde je sedište bilo u Sarajevu, takođe je i Lajkovački
železnički čvor pripao Sarajevskoj železničkoj direkciji.
 
Poplava koja je zadesila celu zemlju, pa samim tim i Lajkovac, dogodila se davne 1926 godine, bilo je to početkom Jula meseca, kada je malo ko u sred leta očekivao vodenu bujicu,
poplava je bila velikih razmera, pa je došlo i do potpunog prekida saobraćaja, saobraćajnice koje i onako u to vreme nisu bile kvalitetne i razvijene, pretrpele su ogromna oštećenja.
 
Koliko je vodena bujica bila razarajuća, govori i podatak da su bile potrebne godine, da se šteta sanira, i smatra se da je to bilo najkišovitije leto na ovim prostorima, gde je za mesec dana palo 352 litara kiše na jedan kvadratni metar.

Prvi predsednik opštine Lajkovac - Velisav Čančarević

Opština Lajkovac osnovana je 1904. godine, kao Sud opštine lajkovačke za sela Lajkovac i Rubribrezu. I to po izjavljenoj želji njihovih stanovnika da se izdvoje i to Lajkovac od opštine jabučke, a Rubribreza od opštine nepričavske, u Srezu tamnavskom Okruga valjevskog.
Opština je obavljala upravnu i sudsku – administrativnu, finansijsku i privatno – pravnu, kao i upravno-policijsku vlast. U opštini je postojao Opštinski sud, Opštinski zbor i Opštinski odbor. Opštinsku upravu činili su predsednik Opštine, delovođa, blagajnik i pisari, policajac i služitelj. Sednice Odbora sazivane su na poziv predsednika Opštinskog suda koji je i predsednik Opštine i Odbora.
Do promene naziva u Sud opštine varošice Lajkovac dolazi maja 1924. godine, kada je Lajkovac proglašen za varošicu.