Lajkovac
facebook_page_plugin
Fudbalski klub Železničar osnovali su decembra 1927. godine radnici tadašnje železničke ložionice.
U početku, utakmice je Železničar, popularna Dizelka, igrao na livadi, vlasnika Luke Lučića, a najinteresantnije
je što je na sred terena postojao veliki jasen, jer vlasnik parcele nije dozvolio da drvo iseku! Najbolji fudbaleri,
od osnivanja kluba, bili su Stanko Milovanović, koji je igrao za Fudbalski klub Jugoslavija, pre Drugog svetskog rata,
a potom za Partizan, Za Stanka Milovanovića je Tomislav Kaloperović svojevremeno rekao da je najbolji fudbaler
kog je ikada video! Takođe, Mladen Timotić, koji je svojevremeno ponikao u Železničaru, igrao je u mostarskom Veležu,
banjalučkom Borcu i zeničkom Čeliku. Mladen Pakić i Srboljub Aranđelović nastupali su za užičku Slobodu.
Najveći uspesi Železničara su vezani za kraj 80-tih i sredinu 90-tih godina prošlog veka, kada se plasirao u
Prvu srpsku, a potom u Drugu saveznu ligu.

Rock 'n' roll, na Kolubarski način

Početkom šezdesetih, u Lajkovcu je grupa mladića na čelu sa Velisavom Petrović - Veljom, napravila rok sastav pod nazivom vis "Corona"  tada je to bila velika stvar, znajući da su samo
veliki centri poput Beograda, Zagreba, Sarajeva i dr.  imali rok sastave, dosta je zanimljivo da seu Lajkovcu tako nešto dogodi pre drugih, mnogo većih gradova.
 
U razgovoru sa profesorom u penziji Draganom Nestorovićem, saznajemo dosta zanimljivih detalja iz tog doba, vrlo je interesatno da njemu to deluje sasvim normalno
što je Lajkovac bio dosta ispred mnogih gradova tadašnje Jugoslavije, jer kako nam otkriva, njemu je tada mnogo fascinantniji  bio pomenutiVelja, koji je spajajući daske, magnete i ostale delove, uspeo da napravi el.gitaru i tako pokrene rok scenu u Lajkovcu, pa u nastavku priče saznajemo da je grupa vrlo kratko svirala pod tim imenom i negde oko 1964
menja ime u "the Batmen" pa se i profa priključuje grupi koja je u to vreme svirala po raznim skupovima ili kako se tada zvalo "igranke", repertoar je bio sastavljen od hitova najpopularnijih bendova iz tog doba, a i velja kupuje novu gitaru, Češku "Jolanu" pa bend još žešće počinje da praši po svirkama postajući tada sinonim za dobru zabavu u Lajkovcu a i okolnim gradovima.

U nastavku da se ne završi samo na tome profa nam otkriva da se po premijeri čuvenog mjuzikla "Kosa" na Brodveju, iste te godine 1968, a pre i samog Beograda, u Lajkovačkoj biskopskoj sali odigrala predstava "Kosa" u kojoj su Lajkovčani bili glavni glumci.
 
I pred sam kraj priče, ostaje da vam navedemo imena aktera ove priče, ljudi koji su aktivno bili uključeni u pomenuti rok sastav su:    Milan milovanović - Ćelijanac (vokal i klavijature)
Velisav Petrović - Velja (gitara), Zoran Jeftić - Krdža (bubanj), Dobrivoje Stojanović - Doka (bas gitara), Raka Stanojlović - Toconja (bubanj), Danilo Samardžić - Saragan (bubanj),
Dragan Jovović - Bojle (bas gitara), Dragan Mirković - Cile (bas gitara), Živorad Jeremić - Rus, (truba), Slobodan Marković - Kolubarac (ritam gitara)i na kraju, naš sagovornik
Dragan Nestorović - Nestor (gitara), međutim većinu ovih muzičara život je odveo u sasvim u drugom pravcu, te nisu se ostvarili u muzici, izuzetak je Dragan Mirković - Cile koji je naparavio zapaženu karijeru u poznatom asamblu "Tamburica 5", a dok na žalost neki od njih više nisu među nama, prvenstveno osnivač benda i glavni pokretač roka u Lajkovcu a i stila života koji ide uz to Velja Petrović - Velja, Velja nas je napustio na veoma neobičan način, sahrana je obavljena u deset sati noću, uz prisustvo popa, grobara i dva prijatelja, a jedan
od njih je i naš sagovornik, opisujući je kao noć u kojoj je uz plamen sveća, tiho i skromno sahranjen veliki Velisav Petrović - Velja.
 
I na kraju, sa ove vremenske distance, imamo pomešana osećanja, osećanje neverice da se u maloj varoši sve to izdešavalo, da smo danas uskraćeni za mnoge lepe stvari,
da nam savremeni način života oduzima sve ono što životčini lepim, i da polako počinjemo da čežnjivo slušamo o nekom dalekom vremenu gde su se ljudi više i iskrenije družili, a i lepše provodili.

 

Izgradnja pruge uzanog koloseka Zabrežje – Obrenovac – Lajkovac – Valjevo, znatno je
uticala na razvoj Lajkovca. Kroz Lajkovac je prvi voz uzanom prugom,popularni “ćira”,
prvi put prošao 16. septembra 1908. godine. Spajanjem sa prugom od Mladenovca,
Opština lajkovačka postaje jedan od najvećih i najznačajnijih železničkih čvorova u
tadašnjoj Srbiji, odnosno Jugoslaviji Lajkovac tada doživljava nagli razvoj.
"Ide Mile, Lajkovačkom prugom", poznati stihovi pesme o Lajkovačkoj pruzi, kao da i dalje prkose vremenu, ne dozvoljavajući da ova mala varošica padne u zaborav,  jer Lajkovac
ukidanjem popularnog Ćire,  nije tako značajno železničko mesto, kao što ni fk Železničar više nije zastupljen u višem rangu takmičenja, pa je sada Lajkovac prepoznatljiv po prelepoj
obali reke Kolubare, i najviše po čuvenoj pesmi.

O nastanku pesme već je sve rečene i napisano, samo u kratkim crtama napominjemo da je pesma narodna i da su je prvi snimili Braća Andrija i Tomislav Bajić, i to na nagovor
poznatog operskog pevaća Živorada Saramandića, dok je kasnije pesmu uvrstio na svoj albumuz sitnije izmene na tekstu, Predrag Živković-Tozovac i tako doprineo njenoj ogromnoj popularnosti.

Posebno je vođena polemika ko je Mile?, tu su bili uključeni novinari pa čak i poznati književnici, ali nisu došli do zaključka, da li je Mile neki pojedinac ili se to odnosi na bilo kog Lajkovčanina,
a išlo se i dotle da se analizira i sam tekst pesme.
 
Ali kako god bilo možda je najvažniji podatak da nije moguće odrediti ni približno datum nastanka pesme kao ni njenog autora, pa je tako postala pesma svih Lajkovčana i nije prisvojiva,
a slušaju je i oni koji vole neki drugi muzički pravac, na veseljima proslavama, čak je omiljena i kod naših iseljenika, što bi rekli od Londona, Pariza pa sve do Njujorka, Sidneja..., kao i  kod naših sportista kada uz nju proslavljaju neki uspeh van granica naše zemlje, pa slobodno možemo reći da se sluša u celom svetu.

Na samom kraju ove priče, zaključujemo da je pesma tajanstveno nastala, a još čudnije opstala i vinula se do večnosti, noseći sa sobom ovu malu varošicu, čuvavši je od zaborava u nekoj vremenskoj dimenziji i tako stvarajući prostor, da se jednog dana Lajkovac vrati gde je nakada i bio, jer to zaslužuje svojom osobenošću, prirodnim bogastvom
i lepotom, ali pre svega snagom i duhom samih Lajkovčana.
Opština Lajkovac osnovana je 1904. godine, kao Sud opštine lajkovačke za sela Lajkovac i Rubribrezu. I to po izjavljenoj želji njihovih stanovnika da se izdvoje i to Lajkovac od opštine jabučke, a Rubribreza od opštine nepričavske, u Srezu tamnavskom Okruga valjevskog.

    Opština je obavljala upravnu i sudsku – administrativnu, finansijsku i privatno – pravnu, kao i upravno-policijsku vlast. U opštini je postojao Opštinski sud, Opštinski zbor i Opštinski odbor. Opštinsku upravu činili su predsednik Opštine, delovođa, blagajnik i pisari, policajac i služitelj. Sednice Odbora sazivane su na poziv predsednika Opštinskog suda koji je i predsednik Opštine i Odbora. Do promene naziva u Sud opštine varošice Lajkovac dolazi maja 1924. godine, kada je Lajkovac proglašen za varošicu.

Izgradnja pruge uzanog koloseka Zabrežje – Obrenovac – Lajkovac – Valjevo, znatno je uticala na razvoj Lajkovca. Kroz Lajkovac je prvi voz uzanom prugom, popularni “ćira”, prvi put prošao 16. septembra 1908. godine. Spajanjem sa prugom od Mladenovca, Opština lajkovačka postaje jedan od najvećih i najznačajnijih železničkih čvorova u tadašnjoj Srbiji, odnosno Jugoslaviji. Lajkovac tada doživljava nagli razvoj.

    Dva najstarija sačuvana dokumenta vezana za rad Opštine lajkovačke, potiču iz 1908. i 1910. godine. Prvi dokument nosi datum 28. avgust 1908. godine i upućen je Načelstvu okruga Valjevskog, kojim se trebuje slika vožda Karađorđa. Dokument je potpisao delovođa Sp. Filipović, a potpisao predsednik Opštine lajkovačke Velisav Čančarević. U tom dokumentu, interesantno, navodi se da slika ne može da bude plaćena u toj, tekućoj 1908. godini, jer u budžetu za tu godinu nije bilo sredstava za te namene. Drugi najstariji dokument koji je sačuvan, bio je 22. septembra 1910. godine upućen Načelstvu sreza tamnavskog, a potpisao ga je tadašnji predsednik Suda Opštine Lajkovac Milan Ž. Jelić, te delovođa Ljub. Nikolić.

    Iz poslednjeg sačuvanog dokumenta od 8. septembra 1944. godine, kada je postojala tadašnja Opština Lajkovac, piše između ostalog da ima 371 glasača i da po Zakonu o opštinama prema broju glasača ima 18 odbornika. U zapisniku sa sednice Odbora opštine varošice Lajkovac od 13. aprila 1944. godine, pod prvom tačkom dnevnog reda razmatrano je određivanje kafanskog akcisa, iz čega se vidi da je broj kafedžija u Lajkovcu za 18 godina povećan sa četiri na 10. Iz arhiva se saznaje o pričinjenim štetama na telegrafsko-telefonskim linijama, troškovima telefonskih razgovora, o načinu distribucije električne energije... Saznaje se da je Lajkovac tada imao varošku električnu mrežu.

    Za vreme vladavine kralja Dragutina 1284. godine, teritorija sadašnje opštine Lajkovac prvi put dolazi pod srpsku vlast. Kralj Dragutin ovo područje dobija kao miraz od svog tasta, ugarskog kralja, a tada i potiče prvi pisani dokument o nekom lokalitetu sa teritorije lajkovačke opštine – o utvrđenjima Nepričava i Pepeljevac. U periodu vlasti kralja Dragutina, oba ova lokaliteta imaju status okruga. Posle Kosovske bitke, ova teritorija ponovo je pala pod ugarsku upravu. U povelji ugarskog kralja Žigmunda iz 1392. godine distrikti Pepeljevac i Nepričava pominju se kao delovi njihove teritorije.

    Današnje stanovništvo Lajkovca vodi poreklo od doseljenika pretežno iz Crne Gore, Hercegovine i Starog Vlaha. Inače, u Lajkovcu, nekadašnjem velikom železničkom čvoru, ukrštale su se uzane pruge za Valjevo, Aranđelovac i Mladenovac. Ukidanjem pruge uskog koloseka Lajkovac je prestao da bude veliki železnički čvor i danas je prolazna stanica na pruzi Beograd – Bar.

    Posle Drugog svetskog rata Lajkovac je nastao kao opština od delova opština Ub, Lazarevac i Mionica. Teritorije levo od reke Kolubare pripadale su opštini Ub, a desno od Kolubare i levo od reke Ljig opštini Mionica.  Osnivanjem sadašnje opštine Lajkovac, počeo je novi period života ove varošice, kada je težište privrednog života premešteno sa železnice na rudarstvo, nakon otvaranja površinskih kopova.

Naslutivši da će, prolaskom pruge uzanog koloseka Lajkovac postati veoma interesantno I prosperitetno mesto, među prvima je veliki plac preko puta železničke stanice kupio Nikola Jovanović - Aćevac, trgovac iz Valjeva. Na mestu na kome se danas nalazi Železnička ambulanta, u to vreme se sušila šljiva I pekla rakija, jer je Aćevac bio čuveni šljivarski trgovac, izvoznik I bogataš, koji je živeo u Tešnjaru u Valjevu. Na drugom delu placa, izgradio je 1909. godine drugu zgradu – hotel, a iza njega veliki magacin. Hotel je vremeno dobio naziv Aćevčeva kafana, koju je povremeno vlasnik davao u zakup. Posle Drugog svetskog rata I dolaska komunista na vlast, kafana je nacionalizovana I nastavila je da radi pod imenom “17. septembar”, a 1971. godine je srušena I na njenom mestu izgrađen je Hotel “Lajkovac”. Kafana je veoma dobro radila, uvek je bilo gostiju, pogotovo u vreme kada železničari prime plate.

Od Aćevca, plac je u to vreme kupio Pavle Dušić, rodom iz Kolašina u Crnoj Gori, odakle se doselio u Jabučje, gde je kupio parcelu šiljatog oblika, zbog čega je deo ovog sela dobio naziv Šiljagovac. Na tom placu neobičnog oblika, sa suprugom je držao kafanu, koja je, kažu, veoma dobro radila. Na placu u Lajkovcu, takođe je izgradio kafanu, koju su, zbog čestih tuča koje su se u njoj dešavale, Lajkovčani za vreme Korejskog rata prozvali - “Koreja”. Kafana je srušena, a na njenom mestu izgrađena je stambena zgrada, u čijem je prizemlju bila robna kuća tadašnjeg lajkovačkog Trgovinskog preduzeća “Pobeda”.

U Lajkovcu se od kultnih ugostiteljskih objekata najduže održala kafana “Zlatno burence”, vlasnika Ranka Bajića, koji je nedavno preminuo. Zbog njega je ona nadaleko bila poznata pod jednostavnim nazivom – Bajića kafana. U njoj se dugo vremena odvijao svojevrsni društveni život Lajkovčana, uz kapljicu provodilo slobodno vreme, odlazilo na ćevape I roštilj, a Bajića kafana ostala je ipak upamćena po tome što je bila stecište navijača popularnog Želje, uvek posle utakmice, kada se naširoko I nadugačko diskutovala igra, potezi sudija...

Početkom sedamdesetih godina prošlog veka, još jedan ugostiteljski objekat postao je poznat u široj okolini – Lovački dom, koji je u to vreme, a I dugo posle toga bio jedan od najlepših objekata izgrađen u Lajkovcu. Taj status popularni Lovac bio je zadržao do sredine osamdesetih godina, kada je prodat Rudarskom basenu “Kolubara”.

 

Kolubara je reka u zapadnoj Srbiji. Ona je desna pritoka Save, u koju se uliva kod Obrenovca, oko 27 kilometara uzvodno od Beograda. Dugacka je oko 120 kilometara, nastaje od Obnice i Jablanice, nadomak Valjeva. Sa leve strane, njene pritoke su Rabas, Kladnica i Tamnava. Sa desne, Gradac, Banja, Lepenica, Toplica, Ljig, Peštan, Turija i Beljanica.

            Sliv Kolubare pokriva oko 3.600 kvadratnih kilometara, u njemu se nalaze bogata nalazišta uglja, lignita, ali i značajne površine plodnog poljoprivrednog zemljišta. U slivu Kolubare, nalazi se Rudarski basen “Kolubara”, od čijeg uglja se proizvede više od 50 procenata električne energije u Srbiji. Dolinom Kolubare proteže se železnička pruga Beograd – Bar, kao i delom Ibarska magistrala. Pored Kolubare ide i trasa budućeg autoputa Beograd – južni Jadran, odnosno koridor 11. Nekada, u Lajkovcu, koji je na obe obale Kolubare, postojao je veliki čvor uzane pruge, najveći u tadašnjoj Jugoslaviji.

            Za Kolubaru kažu da možda nije najveća, ali je sigurno najslavnija srpska reka. Ne čudi, jer se na obalama Kolubare odvijala najslavnija pobeda srpske vojske u Prvom svetskom ratu – Kolubarska bitka pod genijalnim komandantom, vojvodom Živojinom Mišićem.

            Ime reke Kolubare vodi iz različitog porekla, odnosno postoje razna predanja o tome kako je dobila ime. Jedno od njih kazuje da je nastalo od imena Kuluk-bara, po močvarama koje su postojale u njenom okruženju, pa otud ime Kolubara. Činjenica je, međutim, da je Kolubara veoma bogata belom ribom, da je tradicionalno na njoj postojao i dalje postoji razvijen ribolov. Svojevremeno, pre 15-tak godina, u Kolubari, u Ćelijama, ulovljen je primerak soma kapitalca, težak 45 kilograma, koji je bio dugačak čak 210 centimetara!

            Nizvodno od Valjeva, Kolubara se sužava, kod Slovca, kroz tok usečen između brda Jerinin grad i Oštrikovac. Nadalje, dolina Kolubare se širi, kod Lisopolja je široka do tri kilometra. Sa desne strane kod Lajkovca u nju utiče reka Ljig. Kod Lajkovca, Kolubara je široka 30, a duboka od pola do tri metra.

            Karakteristično za Kolubaru je njeno naglo i veliko kolebanje vodostaja, naročito kada se otapaju snegovi, i nakon jakih kiša. Kolubara se zato ubraja u takozvane bujične reke.

Da se Lajkovac razlikovao po mnogo čemu, pa i dešavanjima vezanim za religiju, a u priči koja sledi to se odnosi prvenstveno na ovaj deo srbije, jer kako sada objasniti sa ove vremenske distance, podatak da je 1911 godine osnovana katolička crkva ili da budemo precizniji kapela, i to pre pravoslavne, ona se nalazila u kući železničara Slovenca Franca Gačnika, za kojeg se pričalo da i pored toga što je došao iz sasvim različite sredine, Lajkovac iskreno zavoleo i uvek se izjašnjavao kao Lajkovčanin.
 
I samo bi još dodali, da prema poznatim podatcima, u Lajkovcu je radilo 1.500 železničara, svih nacija i vera, pa je spravom Lajkovac nosio epitet Jugoslavije u malom.

Pravoslavna je počela sa izgradnjom tek, 8 novembra 1937 godine, na imanju dveju porodica, Ivanovića i Milovanovića a završena je sledeće godine, kada je i počeo  sa obavljanjem službe
njen prvi paroh, prota Boško Milovanović.
 
Treba napomenuti da je hram posvećen velikomučeniku Svetom Dimitriju, na čiji su dan i postavljeni temelji, kao i da je sa radovima i kasnije nastavljeno sve do početka drugog svetskog rata 1941 godine, kada su bili prekinuti, i taj prekid je dugo potrajao, sve do 1954 godine kada je došao novi proh, prota Blaža Đurović

 Na Kolubari već više od dva veka postoji Jolića vodenica, jedina na ovoj reci koja je još uvek u funkciji. Prvo se zvala Čančarevića vodenica, ali kada je pre više od veka premeštena na sadašnju lokaciju, vlasnik zemlje zahtevao je da se nazove sadašnjim imenom i da mu pripadne jedan vodenički kamen, od ukupno sedam, koliko ih ima. Inače, na Kolubari je nekada postojalo tridesetak vodenica.

 

Interesantno je da je Jolića vodenica čak tri puta premeštana, jer je zbog toga što je reka Kolubara menjala svoj tok, ostajala bez vode za pogon vodeničkih kamenova. U vodenici ima 28 suvlasnika, poredovnika, kojima na osnovu udela u vodeničkom kamenu pripada određen procent ujma od samlevenog brašna. Nekada, vodenica je imala sedam, a najviše 42 suvlasnika. Prvi poredovnik Jolića vodenice bio je Velisav Čančarević, a njegov unuk, sada počivši Radisav Čančarević iz Rubribreze, dugo je bio upravnik.

 

Kad je voda dobra, kad je vodostaj jak, dnevno u vodenici može da se samelje do dve tone jarme i upola manje brašna. U Jolića vodenici brašno melju domaćini iz svih 18 sela opštine Lajkovac, ali dolaze i iz daleka.

Interesantno je da je od 1936. godine do danas u Jolića vodenici bilo oko 40 vodeničara. Najduže, 13 godina, vodeničar je bio Veličko Paunović iz lajkovačkog sela Rubribreza. Gornji i donji vodenički kamen teški su zajedno oko 600 kilograma, a ceo sklop ima 42 dela. Za vodenički kamen koristi se specijalni kamen kog najviše ima u okolini Trstenika, a može da traje i dve decenije.

Od svih zanimljivosti vezanih za Lajkovac, jedna se posebno izdvaja kao fenomen, a to je fudbalska podela Lajkovčana na Gornjane i Donjane.
Još od 1935 godine na stadionu FK Železničar reviajlno se odigravaju utakmice između ova dva kraja,a koje se nisu prekidale ni za vreme Nemačke okupacije, da samo pojasnimo čitaocima koji nisu upućeni, da su "Gornjani" varošani koji stanuju od železničke stanice ka Valjevu, a "Donjani" varošani koji stanuju od železničke stanice ka Jabučju i Donjem Lajkovcu.
 
Da je podela sasvim ozbiljno shvaćena ukazuje i činjenica da je tu postojala i teritorijalna granica na kojoj je uspostavljena i carina, pa su jedni drugima naplaćivali prelazak, vrlo je bilo rizično da na primer Donjanin pređe na drugu teritoriju bez nekoga od Gornjana, koji bi ga bezbedno proveo.
 
U tim fudbalskim okršajima dva su se imena isticala, dr.Mile Banković koji je predvodio Gornjane i Stanko Milovanović-pop koji je bio lider Donjana, ova dva imena su bila izuzetno uvažavana toliko da kada su pored utakmica organizovane tuče, glavni poklič ohrabrenja za Gornjane bio je „Mile opkoli“ ili za Donjane „Stanko opkoli“, da bi im se odužili ova dva fudbalera su javno hvalila svoje najhrabrije  u tim tučama.
 
I tako dolazimo do 2000 godine od kada počinju utakmice da se organizuju u okviru manifestacije Dani Lajkovca, 30.Jula za Ognjenu Mariju, koja je nekada bila slava mašinovođa, a kasnije prerasla u gradsku slavu, moramo još napomenuti, da je u tradiciji da najstariji igrač izvodi početni udarac, kao i da je dugogodišnji organizator bio Mihailo Matić-Maća,
nekadašnji trener FK. Železničar koji je dao ogroman doprinos da se ta tradicija održi i sačuva od zaborava, kako bi nove generacije koje dolaze imale primer kako su nekada ljubav i osećaj pripadnosti klubu kao i ljudima oko sebe, bitniji od vrednosti koje nam nameće „savremeno doba“